Wat is de invloed van stress op het brein?

Steeds meer young professionals krijgen te maken met een burn-out. Welke invloed heeft stress op je gezondheid? Wat gebeurt er eigenlijk precies in je brein? En hoe kun je je lichaam biohacken om een burn-out te voorkomen? Neurobioloog Ronald Siecker, DNHK-lid en directeur van Cheprion geeft ons een rondleiding door het menselijk brein.

U bent arts en neurobioloog. Kunt u kort uitleggen wat er precies in ons brein gebeurt als we worden blootgesteld aan stress?
Daarin gebeuren dan heel veel verschillende dingen. Het is namelijk zo dat een groot deel van ons brein nog steeds is ingericht op de omstandigheden van zo’n tweehonderdduizend jaar geleden. Dat betekent dat ons brein en ons lichaam, want je kunt die twee niet werkelijk los van elkaar zien, een gevoel van stress nog altijd interpreteren als een teken van fysiek gevaar.

Hoe uit zich dat precies?
Dit betekent dat in een spannende omstandigheid, zoals een examen, een presentatie of een belangrijk zakengesprek, ons lichaam zich gaat voorbereiden op een gevecht. Waarbij onze spieren sterker doorbloed raken, maar delen van ons brein dan juist worden ‘wegbezuinigd’. Wat ertoe kan leiden dat we bijvoorbeeld plotseling onze tekst niet meer kunnen herinneren.

Wat gebeurt er als je langere tijd onder spanning staat?
Langdurige stress is een ander verhaal, iets waar momenteel meer mensen dan ooit mee te maken hebben. Al is de gemeenschappelijke factor dat ook daarbij een mechanisme wat eigenlijk bedoeld is om ons te helpen overleven, zich onbedoeld tegen ons keert. Waardoor we serieuze gezondheidsschade kunnen oplopen. Dit blijkt veel ernstiger te zijn dan lang werd aangenomen.

Waarom denkt u dat steeds meer jonge mensen te maken krijgen met een burn-out?
Dat heeft niet zozeer met de jonge mensen te maken, maar vooral met de omstandigheden waarin we momenteel leven. We worden tegenwoordig met veel meer prikkels en informatie gebombardeerd dan ooit eerder in de geschiedenis het geval is geweest.

Ons brein wordt vaak vergeleken met een computer. En daarbij zou het eigenlijk helemaal niet uit hoeven te maken hoeveel informatie je er in stopt. Wat vindt u van die vergelijking?
We komen er steeds meer achter dat ons brein iets wezenlijk anders is dan een computer. Dat het letterlijk volgens compleet andere grondprincipes functioneert.
En één van de problemen waar we dan tegenaan lopen is dat een deel van ons brein zich heel goed aan die hoge informatie-input aan kan passen. Dat kan er zelfs bijna verslaafd aan raken. Maar een ander, primitiever deel van ons reageert daar juist heel anders op. En dat kan tot ‘systeemstoringen’ leiden, zelfs zonder dat we dat bewust in de gaten hebben.

Stress heeft uiteraard ook te maken met overstimulering. In deze huidige tijd kunnen we prikkels bijna niet vermijden. Hoe zorg je ervoor dat je niet overprikkeld raakt?
Er is best heel veel wat we daartegen kunnen doen. Het eenvoudigste is daarbij om onszelf op een gezonde manier te managen. Wat betekent dat we op zo’n manier met ons eigen brein en lichaam omgaan, dat die zo goed mogelijk blijven functioneren – waarbij we ons dan meestal ook goed voelen.

Eigenlijk moet je dus je eigen lichaam als het ware ‘hacken’?
Met de juiste technieken zijn we in staat om de manier waarop ons brein op stress reageert te ‘upgraden’; waardoor we daar dan veel gemakkelijker mee om kunnen gaan. In de aanstaande lezing voor de DNHK Young Professionals zal ik hier veel meer over vertellen, en er ook een demonstratie van geven.
Het eerste wat daar voor nodig is, is dat we meer inzicht hebben in hoe ons lichaam en brein nu werkelijk in elkaar zitten. Veel van de problemen die we ervaren komen namelijk precies daaruit voort: dat we ons eigen lijf niet goed begrijpen, en de signalen die het afgeeft compleet verkeerd interpreteren.
Interessant genoeg leven we momenteel in een tijd waarin veel mensen hun mobiele telefoon veel beter kennen dan hun eigen brein.

Rust is blijkbaar erg belangrijk, zodat het brein de tijd krijgt om te herstellen. U stelt dat rust ook gevaarlijk kan zijn. Kunt u uitleggen waarom?
Ja, dat klink vreemd, nietwaar? Maar wat ik daarmee bedoel is dat van oorsprong, in de natuur, het nodig hebben van rust en slaap eigenlijk hele grote risico’s met zich mee brengt. Het feit dat we iedere dag ongeveer een derde deel van de tijd in een soort comateuze toestand door moeten brengen maakt ons natuurlijk enorm kwetsbaar voor roofdieren en voor andere gevaren. Dat zie je zelfs nog tot in de huidige tijd doorwerken; het is niet voor niets dat inbrekers bij voorkeur midden in de nacht komen. En toch hebben alle hogere diersoorten slaap nodig. Kijk maar eens naar hoeveel tijd katten en honden slapend doorbrengen.

Wat heeft dit met stressreductie te maken?
Wat dit laat zien, is hoe belangrijk rust en slaap werkelijk is. Ons lichaam is erop gemaakt om ons zo goed mogelijk te laten overleven. Als het mogelijk zou zijn om deze kwetsbaarheid te vermijden, dan had de natuur dat zeker gedaan. Maar rust is veel meer dan alleen maar het ‘opladen van onze batterijen’. Het is letterlijk van levensbelang.

Wat is uw belangrijkste tip voor young professionals die dreigen in een burn-out terecht te komen?
Ondanks de discussie die daarover onder artsen nog wel gevoerd wordt is een burn-out wel degelijk een ernstige aandoening, die grote schade aan kan richten. Mensen kunnen er zelfs aan overlijden.
Een probleem is wel dat er nu nog veel te simpel naar gekeken wordt. De officiële diagnose-criteria voor overspanning en burn-out bestaan uit niets meer dan een checklist van 8 criteria, zoals bijvoorbeeld ‘moeheid’ en ‘piekeren’, die dan bij iedereen aanwezig moeten zijn.
Bij uitgebreide onderzoeken die we vanuit mijn bedrijf gedaan hebben, waarbij we zowel de lichamen als de hersenactiviteit van mensen die aan een burn-out leden scanden, vonden we wel twintig verschillende mechanismen die bij mensen tot heel verschillende typen van burn-out kunnen leiden. Want wij mensen zijn allemaal anders, maar van binnen zijn we nog veel verschillender dan van buiten. En dit brengt me er weer op dat de eerste stap in het hier goed mee omgaan altijd weer is om jezelf, je eigen lichaam en je brein, goed te kennen. Want wat er met een ander is gebeurd, of wat bij diegene juist goed geholpen heeft, kan bij jou volkomen anders uitpakken.

Wat kunnen werkgevers doen om te voorkomen dat medewerkers kopje onder gaan?
Voor werkgevers is het heel belangrijk om tijdig op te merken wanneer het met iemand mis gaat. Ik zal daarom in mijn lezing voor de DNHK Young Professionals ook een aantal voorbeelden geven van manieren waarop een burn-out zich kan uiten, zodat men daar alert op kan zijn.”

Meer weten? Op 5 maart organiseren de DNHK Young Professionals samen met Jong TNO een avond waarin stressvermindering centraal staat. Neurobioloog Ronald Siecker, directeur van Cheprion, is een van de sprekers tijdens het event.
Kijk hier voor meer informatie