Afspraken in een arbeidsovereenkomst naar Duits recht (3) 

Het Duitse en het Nederlandse arbeidsrecht verschillen nogal op een aantal punten. Dat heeft ook gevolgen voor de inhoud van een arbeidsovereenkomst. In een reeks van vijf artikelen zullen een aantal belangrijke verschillen worden toegelicht. Dit derde deel van de reeks houdt zich bezig met algemene voorwaarden in een arbeidsovereenkomst naar Duits recht.

Algemene voorwaarden

De meeste arbeidsovereenkomsten houden afspraken in die naar Duits recht als algemene voorwaarden worden beschouwd. Werkgevers maken namelijk vaak gebruik van standaardafspraken, bijvoorbeeld omdat zij gebruik maken van een model voor hun arbeidsovereenkomst. Dat betekent naar Duits recht dat de regelgeving voor algemene voorwaarden van toepassing is. Anders dan naar Nederlands recht is de toepasselijkheid van deze regelgeving voor arbeidsovereenkomsten namelijk niet meer algemeen uitgesloten.

Voorrang individuele afspraken

Ondanks het gebruik van algemene voorwaarden in een arbeidsovereenkomst, gaan individuele afspraken voor op afspraken die in de algemene voorwaarden zijn gemaakt. Dit lijkt misschien vanzelfsprekend, maar vormt voor werkgevers in de praktijk toch telkens weer een struikelblok. Een bekend voorbeeld is de algemene voorwaarde dat wijzigingen bij de arbeidsovereenkomst schriftelijk moeten worden vastgelegd. Anders dan men misschien zou denken, staat deze algemene voorwaarde niet in de weg aan het beroep van een werknemer op een mondeling afgesproken wijziging van de arbeidsovereenkomst. Als die wijziging namelijk op een mondelinge individuele afspraak tussen werkgever en werknemer berust, gaat de mondelinge afspraak gewoon voor. Individuele afspraken worden ook niet getoetst aan de hand van de regelgeving over algemene voorwaarden. Dat betekent niet dat individuele afspraken altijd geldig zijn. Ook individuele afspraken kunnen in strijd zijn met een wettelijk verbod, de goede zeden of de beginselen van redelijkheid en billijkheid.

De meeste afspraken in een arbeidsovereenkomst zijn over het algemeen echter geen individuele afspraken, maar gewoon algemene voorwaarden.

Verrassende voorwaarden

Een ander struikelblok zijn verrassende voorwaarden. Deze worden namelijk geen bestanddeel van de arbeidsovereenkomst. Een voorbeeld hiervan is de afspraak van vervaltermijnen. Als deze onder het kopje ‘beloning’ van de arbeidsovereenkomst zijn verstopt, kan de werkgever geen beroep doen op de vervaltermijn. Het is daarom raadzaam om de afspraken in een arbeidsovereenkomst logisch te structureren, van een duidelijk kopje te voorzien en in voorkomende gevallen in een vet lettertype weer te geven.

Onduidelijke voorwaarden

Als algemene voorwaarden in een arbeidsovereenkomst onduidelijk worden geformuleerd, zullen deze moeten worden uitgelegd. Wanneer een eenduidige uitleg niet mogelijk is, heeft dat tot gevolg dat de onduidelijkheid ten nadele van de gebruiker, over het algemeen de werkgever dus, uitpakt. Een voorbeeld uit de Duitse rechtspraak is een onduidelijke formulering van een vervaltermijn. In het geschil dat de rechter moest beslechten, had de werkgever niet duidelijk in de afspraak aangegeven dat de vervaltermijn voor loonvorderingen slechts kan worden gestuit door het tijdig aanbrengen van juist die loonvorderingen bij de rechter. Dat had tot gevolg dat het aanvechten van een ontslag door de werknemer bij de rechter al voldoende was om de vervaltermijn voor de desbetreffende loonvorderingen te stuiten (Bundesarbeitsgericht, arrest van 19 maart 2008, zaakkenmerk 5 AZR 429/07).

Onredelijk bezwarende voorwaarden

Algemene voorwaarden in een arbeidsovereenkomst naar Duits recht mogen ook niet onredelijk bezwarend zijn. Onredelijk bezwarend zijn bijvoorbeeld algemene voorwaarden, waarvan de inhoud niet voldoende kenbaar is (‘niet transparante algemene voorwaarden’). Een typisch voorbeeld is de algemene voorwaarde dat alle overuren bij het maandsalaris zijn inbegrepen. Bij deze afspraak is voor de werknemer niet kenbaar hoe hoog zijn loon per uur is dan wel hoeveel uren de werknemer maximaal moet werken voor zijn maandsalaris. Tegenstrijdige bedingen horen volgens de Duitse rechtspraak ook bij deze groep van nietige algemene voorwaarden. Een bekend voorbeeld van een tegenstrijdig beding is de bepaling in de arbeidsovereenkomst, waarmee een vrijwillige beloning wordt toegezegd. Een toezegging creëert namelijk een verplichting en is dus juist niet vrijwillig. Het gevolg is dat de bepaling tegenstrijdig en dus onredelijk bezwarend is (Bundesarbeitsgericht, arrest van 20 februari 2013, zaakkenmerk 10 AZR 177/12). De werkgever kan dan geen beroep doen op de vrijwilligheid van de beloning.

Een aantal onredelijk bezwarende bedingen zijn expliciet in de Duitse wet geformuleerd. Net zoals het Nederlandse recht kent het Duitse recht namelijk een grijze lijst en een zwarte lijst van algemene voorwaarden. Op de grijze lijst in § 308 van het Duits Burgerlijk Wetboek (Bürgerliches Gesetzbuch) staan afspraken, waarbij de rechter nog een beoordelingsmarge heeft. Op de zwarte lijst in § 309 van het Duits Burgerlijk Wetboek staan afspraken die zonder meer als onredelijk bezwarend worden aangemerkt. Zonder meer onredelijk bezwarend zijn bijvoorbeeld afspraken, waarbij een werknemer geen elektronische verklaringen mag afleggen, maar bijvoorbeeld bij aangetekend schrijven moet communiceren, of bepaalde afspraken die de aansprakelijkheid van de werkgever beperken.

Gevolgen nietige algemene voorwaarden

De nietigheid van een algemene voorwaarde in een arbeidsovereenkomst naar Duits recht heeft over het algemeen niet tot gevolg dat de hele arbeidsovereenkomst nietig is. Slechts de algemene voorwaarde zelf komt te vervallen en wel volledig. In plaats daarvan treedt de wettelijke regelgeving. Een uitzondering op het beginsel dat de algemene voorwaarde volledig komt te vervallen, vormen algemene voorwaarden die uit meerdere, taalkundig en inhoudelijk zelfstandige delen bestaan. Dan wordt aan de hand van de zogeheten blue-pencil-test getoetst of het overblijvende deel van de algemene voorwaarde na wegstrepen van het nietige deel nog een zelfstandige, zinvolle inhoud heeft. Alleen als dat het geval is, kan het overblijvende deel van de algemene voorwaarde van toepassing blijven.

Volgend artikel: Concrete afspraken uitgelicht

In het vierde en vijfde artikel van deze reeks zullen een aantal afspraken in een arbeidsovereenkomst worden uitgelicht, omdat deze naar Duits recht geheel anders moeten worden beoordeeld dan naar Nederlands recht. Het vierde artikel zal afspraken omtrent arbeidsongeschiktheid behandelen. In het vijfde artikel komen post-contractuele beperkingen en boetebedingen aan bod.

 

Tekst: Ulrike Tudyka
Foto: Adobe

Gerelateerde artikelen:

Afspraken in een arbeidsovereenkomst naar Duits recht (1)
Afspraken in een arbeidsovereenkomst naar Duits recht (2)